Dom polski, dwór ziemiański

Jak dwory polskie przechowywały wiarę? Jak chroniły prawdę? Odpowiedzi dostarcza sposób wychowywania i edukowania dzieci. Zwłaszcza w czasach, gdy szkoły prowadzone przez zaborców zajmowały się wynaradawianiem.

Zanim zaistniały dwory szlachty, stały na polskiej ziemi chaty. Pierwsze dwory naśladowały chłopską chatę. Czterospadowy dach, szerokie podcienia, bielone ściany. Tym, co faktycznie wyróżniało je na tle pejzażu wsi, było ich otoczenie; stawiano je na rozległych połaciach ziemi. Ziemia była nagrodą króla za męstwo w bitwie. Ziemia należała do króla i mógł on – doceniając rycerską postawę w boju – ją „nadawać” tym, którzy nie szczędzili życia, których zasługi wojenne mierzone były liczbą ran. Ziemia za odwagę, honor i wierność – taki był początek uwłaszczonego rycerstwa, nowego stanu – szlachty i późniejszych ziemian. Stopniowo niewielkie domy przekształcały się w dworzyszcza, obronne zamki, okazałe pałace. Większość potomków rycerstwa zamieszkiwała dwory i dworki.

Kiedy spytałam niedawno pewną młodą dziewczynę, czy wie, kim byli ziemianie, odpowiedziała, że wie, „to byli ci, którzy mieszkali w ziemiankach”. Nasi wrogowie skrupulatnie zacierali ślady materialne świadczące o tym, kim byli ludzie tego stanu. W nowej Polsce dwory miały być zrównane z ziemią, a ich gospodarze rozgonieni na cztery wiatry. Dwory, które ocalały z wojennej pożogi, pozostawiano martwe albo zamieniano na przytułki, siedziby PGR-ów, nigdy nie remontowane – chyba że kusiły dobrym