Historia jest mężczyzną?

Trzeba przyznać – historię mieliśmy niełatwą, ale przynajmniej nie zabrakło nam szczęścia do historyków. Gall, choć Anonim, był erudytą i utalentowanym literatem posługującym się równie biegle prozą, jak i mową wiązaną. Błogosławiony Wincenty Kadłubek był nie tylko erudytą, który z pełną świadomością dopisał Polakom 2 tys. lat historii (wraz ze zwycięstwami nad Aleksandrem i Cezarem), lecz także wykorzystał legendę św. Stanisława jako program polityczny zjednoczenia Polski. Janko z Czarnkowa jak mało kto poznał teorię i technikę władzy i poniósł tego konsekwencje z przywłaszczeniem regaliów Kazimierza Wielkiego. Wielkością samą w sobie był Jan Długosz – człowiek instytucja, najsłabszy może jako wychowawca synów królewskich – jeden awanturnik, drugi lubieżnik, ale przynajmniej trzeci – święty. Historyk krytyczny wobec źródeł, stylista wyborny niepozbawiony profetyzmu, zwłaszcza gdy prorokował powrót Polski nad Odrę i Bałtyk. Maciej Miechowita to jego godny kontynuator, a zarazem pierwszy kronikarz, który opublikował swe dzieło drukiem – chociaż pierwsze wydanie skonfiskowała mu cenzura. Wybitnym literatem okazał się Łukasz Górnicki ze swym słynnym „Dworzaninem”, a Marcin Bielski rozszerzył perspektywę historii Polski o światowy kontekst…

Kolejne pokolenia mogły do tej konstrukcji dokładać swoje cegły i cegiełki, nieraz tak ważne jak „Śpiewy historyczne” Ursyna Niemcewicza krążące w rękopiśmiennych odpisach w latach niewoli. Cały XIX wiek to próba zrozumienia