Tam kryjówka świętych zwierząt i straszydeł 

Dwa wierne psy leżące pod stopami hrabiego von Arnsberg, lew św. Marka Ewangelisty cierpliwie patrzący z witraża kolońskiej katedry, półśpiący szczeniak wyglądający zza pazuchy niderlandzkiego kupca, apokaliptyczny baranek namalowany z taką czułością, jakby malarz przelał w tę chmurkę farby całą swoją ufność. A po drugiej stronie diabły, stwory, straszydła ściągające potępione dusze do piekła. Aż słychać jęki i utyskiwanie. Nawet jeżeli „Święte miasto Kolonia” wyzbyło się swojej aureoli, to jej dawny blask wciąż ogarnia kolońskie zbiory muzealne i świątynie. To tutaj znajduje się trzecia największa katedra świata i jedna z największych kolekcji malarstwa średniowiecznego Europy. A jak średniowiecze, to i święte zwierzęta. I nieświęte maszkarony dla równowagi.

Zwierzęta w sztuce to wdzięczny temat. Diabły i straszydła nieco mniej, lecz dla miłośników mocnych wrażeń i piekielnych wizji Hieronima Boscha, Stephana Lochnera czy Mistrza Legendy św. Katarzyny (do dziś nie wiemy, kim był) temat może być kuszący. Niebezpiecznie kuszący, jak widać na scenach z diabłami męczącymi dusze potępione.

O malarstwie  Lochnera pisaliśmy na łamach „Nowego Państwa” dokładnie rok temu w artykule „Gotyckie opóźnienie”, przy okazji prezentacji jego dzieł na wystawie niemieckiej sztuki późnego gotyku w berlińskiej Gemäldegalerie. W Kolonii mekką dla fanów estetyki Lochnera, uznawanego za jednego z czołowych reprezentantów malarstwa tablicowego „Spätgotiku”, jest Muzeum Wallrafa słynące głównie z bogatych zbiorów malarstwa średniowiecznego. Na pierwszym piętrze placówki, poza unikatową kolekcją gotyckich ołtarzy, dzieła wielu przedstawicieli kolońskiej szkoły malarskiejujrzymy też pojedyncze obrazy Lucasa Cranacha Starszego i Albrechta Dürera. Zgromadzone w kolekcji obrazy średniowieczne pochodziły z klasztorów i kościołów Nadrenii, które w wyniku reformacji zsekularyzowano bądź przystosowano do nowych funkcji. Nabyte przez Ferdinanda Franza Wallrafa (1748–1824), niemieckiego kolekcjonera sztuki i kanonika, znalazły spokojną przystań w muzeum nazwanym później jego imieniem. Po jego śmierci muzeum regularnie powiększało swoje zbiory, część dzieł pochodzi od prywatnych darczyńców. Dla miłośników zwierzęcych motywów w sztuce Muzeum Wallrafa jest przyjemnym wyzwaniem, sam założyciel zbiorów został zresztą uwieczniony pośród swojej kolekcji w towarzystwie wyglądającego na  niezłego znawcę malarstwa tablicowego kota. 

Najczęstszymi zwierzęcymi gośćmi obrazów w „Wallrafie” są lwy, baranki, woły, orły, ale zdarzają się też trudne do zidentyfikowania istoty. I tak lwy: na obrazie ukazującym Koronację Maryi (autor nieznany), Apokalipsę Mistrza Wizji św. Jana czy towarzyszące świętym: Markowi, Barbarze i Łukaszowi u Lochnera, wyglądają prawie podręcznikowo, choć jak to w przypadku szkoły kolońskiej – bardziej przypominają duże psy lub średniej wielkości tresowane niedźwiedzie niż króla zwierząt. W przypadku istoty ukazanej na tryptyku „Ukrzyżowania Chrystusa” Mistrza z Delftu  trudno powiedzieć, na co patrzymy. Być może jest to hybryda psa i lwa, i to mocno zminiaturyzowana. W każdym razie albo Mistrz miał specyficzne poczucie humoru, albo psy w jego czasach miały w sobie coś diabolicznego.

Poza Muzeum Wallrafa wyglądający w istocie na lwa zwierz został uchwycony w położonej około 400 metrów dalej katedrze kolońskiej na witrażu ukazującym m.in. św. Marka Ewangelistę. Witraż powstał w 1847 roku, został zaś zainstalowany rok później z okazji jubileuszu katedry. Wizerunek św. Marka z lwem stanowi fragment całości ilustrującej opłakiwanie ukrzyżowanego Jezusa. 

W sztuce Kolonii nie zabrakło psów. Nagrobek pochowanego w katedrze kolońskiej hrabiego Gottfrieda IV von Arnsberga wieńczą dwa psy leżące pod stopami zmarłego dobroczyńcy Kolonii. Psy w średniowieczu były częstym motywem nagrobnym, symbolizowały wierność nieznającą granic śmierci. W Polsce motyw psa u stóp znajdziemy m.in. na sarkofagu św. Jadwigi Andegaweńskiej. 

Psa w wydaniu malarskim znajdziemy na portrecie mężczyzny niderlandzkiego malarza renesansu, Jana Cornelisza Vermeyna. Sportretowany człowiek wygląda na zasobnego kupca, ale z dystansem do siebie. Zza pazuchy wystaje mu piesek, a w tle, po lewej stronie widać małpkę na zielonym suknie. Obraz również należy do kolekcji Wallrafa.

Poszukiwaczom apokaliptycznego baranka w sztuce kolońskiej można spokojnie polecić Skarbiec Katedry Kolońskiej, gdzie znajdują się bogactwa świątynne – od naczyń liturgicznych i krucyfiksów po ornaty, rzeźby i kamienne figury niegdyś stojące w portalach katedry. Jest tam i baranek ze srebra i mosiądzu, częściowo pozłacany, spoczywający na księdze o siedmiu pieczęciach. Kolejna wzruszająca pamiątka po czasach kolońskiej świetności i świętości.