Rosja w pismach Józefa Piłsudskiego

Imponującą spuściznę pisarską Józefa Piłsudskiego, zebraną w dziesięciu obszernych tomach jego pism (wyd. 1937), przenika myśl o Polsce, o jej niewoli, buncie i akcie wybicia się na niepodległość, o odradzaniu życia państwowego i twórczej pracy dla odbudowy Rzeczypospolitej. Wiele spośród tekstów Marszałka, w tym zwłaszcza jego publicystyka, szkice historyczne, „Moje pierwsze boje”, „Rok 1920”, nabiera dziś, w obliczu zbrojnej napaści Rosji na Ukrainę, szczególnej aktualności.

Piłsudski przemawia do nas jako przenikliwy i dalekowzroczny analityk odwiecznych mechanizmów ścierania się tyranii z wolnością. Mówi o władczej Rosji, jej polityce podbojów i aparacie ucisku wymierzonym w ujarzmione przez nią narody. Uświadamia zarazem, że walka z rosyjskim despotyzmem jest możliwa i może zakończyć się zwycięstwem, które według Naczelnego Wodza Bitwy Warszawskiej „w trzech czwartych zależy od siły i postawy moralnej wojska i społeczeństwa, a w jednej czwartej od przygotowania pod względem technicznym”. 

Niewola

Piłsudski miał głęboką świadomość, jak skuteczną bronią w walce z zaborcą jest wolne słowo, które przeciwstawia się despotyzmowi, wzywa do społecznego ładu opartego na ideałach  demokratycznych, a rozpalając  skrywane w zniewolonych uczucia patriotyczne, wiedzie do czynu niepodległościowego. Toteż po powrocie z syberyjskiego zesłania (1892) niemal od razu związał się z działającym pod auspicjami PPS konspiracyjnym