Wincenty Kadłubek definiuje naród polski

To właśnie Kadłubek jako pierwszy określił Polskę mianem „res publica”, co nasi przodkowie spolszczyli w formie Rzeczpospolita. Jego dzieło „Kronika polska”, spopularyzowane w XV wieku przez Jana z Dąbrówki i odtąd aż po XVIII wiek czytane jako szkolna, obowiązkowa lektura, to fundament, na którym stanęła Rzeczpospolita.

Paweł Jasienica niewiele miejsca poświęcił Wincentemu Kadłubkowi na kartach „Polski Piastów”. Pisał, że „dziwne uczucie ogarnia dziś czytelnika jego »Kroniki polskiej«. Żal, złość nawet, że wszystko tu takie pomieszane”. Chodziło mu o pierwszą z czterech ksiąg kroniki Kadłubka, poświęconą pradziejom Polski – temu wszystkiemu, co wydarzyło się przed chrztem Mieszka I.

Republikański manifest Kadłubka

Wcześniejszy kronikarz, Gall Anonim, wiedział o tamtych czasach bardzo niewiele – zapisał jedynie imiona przodków Mieszka do piątego pokolenia oraz przekazał legendę dynastyczną o Piaście i Popielu. Pewne jest, że mistrz Wincenty, piszący wiek później, nie miał dostępu do żadnych innych źródeł pisanych ponad te, którymi dysponował Gall. Być może w jego czasach krążyły jeszcze jakieś ludowe opowieści, choćby o Kraku i początkach Krakowa, ale nie było ich wiele – od chrztu minęło ponad 250 lat. Tymczasem opis pradziejów Polski jest u Kadłubka wielokrotnie dłuższy niż u Galla – krakowski kronikarz cofa dzieje państwa o wiele pokoleń, co więcej – łączy je z historią antyczną, i to na sposób zdumiewający. Według niego Popiel I, ojciec Popiela