Niemcy w szponach demonów

Powstały setki książek na temat III Rzeszy Niemieckiej – najbardziej ponurego, mrocznego okresu w historii Europy. Autorzy próbowali dociec, jak mogło dojść do tego, że w sercu Europy w XX wieku, w Niemczech, w tzw. cywilizowanym kraju, zrodziło się totalne zło. Jak to było możliwe, że nowoczesne i kulturalne społeczeństwo ogarnęło zbiorowe szaleństwo? Przerażają ogrom zbrodni oraz opętańcza ideologia, która zawładnęła umysłami tak wielu ludzi. Przeraża pogarda, z jaką traktowano drugiego człowieka.

Dziennik lat trwogi. Świadectwo wewnętrznej emigracji” Friedricha Reck-Malleczewena (wyd. I, PIW, Warszawa 2024) wnosi do naszej wiedzy o niemieckim społeczeństwie być może więcej niż grube tomy utytułowanych historyków czy socjologów. Jest wyjątkowym, bo powstałym w tamtym czasie, konkretnie od maja 1936 do października 1944 roku, a nie ex post „świadectwem spodlenia narodu niemieckiego”, jak sam je nazywa autor. Hannah Arendt uznała nie bez powodu „Dziennik” za jeden z najważniejszych dokumentów doby hitleryzmu. Dzieło rzadko spotykanej uczciwości intelektualnej.

Autor dziennika z wykształcenia był lekarzem, z wyboru zaś pisarzem i dziennikarzem, krytykiem teatralnym. Miał skrystalizowane poglądy polityczne – to konserwatysta, monarchista, wróg postępu, zaciekły przeciwnik narodowych socjalistów. Uważał, że historycznym punktem zwrotnym w dziejach Europy był zamach na chrześcijański ład średniowieczny – kiedy w XVI wieku doszło do rewolucji intelektualnej,