Prawda i gorycz

„Ludzie z nieludzkiej ziemi. Rosyjski krąg Józefa Czapskiego” Piotra Mitznera jest czymś więcej niż książką o tragedii polskiej i rosyjskiej inteligencji w XX wieku. Stanowi nie tylko panoramę dziejów i wydarzeń. Jest pytaniem o to, pod jakimi warunkami możliwe jest dobro i przyjaźń między ludźmi, których dzielić powinna absolutna niemal obcość.

Piotr Mitzner, „Ludzie z nieludzkiej ziemi. Rosyjski krąg Józefa Czapskiego”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2021

Pisanie o Rosji, szczególnie po 10 kwietnia 2010 roku, stało się znów trudniejsze. O ile głęboki dystans czy niechęć wydają się aż zbyt łatwe i nadto oczywiste, o tyle zainteresowanie czy życzliwość wobec Rosji zdają się nosić w sobie zarzewie podszytej zdradą lub naiwnością rusofilii. W szczegóły tej myśli wejść tu będzie trudno – to temat na osobny artykuł. Problem jednak dobrze zrozumiał Piotr Mitzner. Dlatego udało mu się pokazać Józefa Czapskiego nie tylko w całej jego złożoności, lecz także w prostocie elementarnych wyborów. Za materiał posłużyły w znacznej mierze nigdy dotąd niepublikowane listy Józefa i Marii Czapskich oraz korespondencja do nich skierowana. W tym tekście skupię się przede wszystkim na czasach przedwojennych – bo są one dziś o wiele mniej znane. Ciągłość pamięci o pierwszych dekadach XX wieku radykalnie naruszyły czasy Polski Ludowej.

„Rosja okrutna, Rosja genialna”

Autor „Na nieludzkiej ziemi”, mimo kilku przyjaźni i