Kucharzewskiego wielkie spojrzenie na Rosję

To nie jest tak, że profesor Jan Kucharzewski (1876–1952) napisał w ciągu dekady (1923–1935) wielkie, siedmiotomowe dzieło „Od białego caratu do czerwonego”. Ta praca stworzyła wielki nurt krytyczny wobec Rosji, którym żyli i nadal żyją ważni intelektualiści Zachodu. Koncepcje polskiego historyka unosiły się na przykład w Białym Domu w czasach Ronalda Reagana.

Kucharzewski próbował polityki, ale – choć zaszedł wysoko – nie okazał się wybitnym graczem. Szczyt jego kariery przypadł na przełom 1917 i 1918 roku, gdy stał na czele Rady Regencyjnej, a więc tworu niemieckiego, który przygotowywał powstanie Polski pod skrzydłami Berlina. Wcześniej naukowo zajmował się wiekiem XIX, życiem intelektualnym i politycznym Polaków pod zaborami, zwłaszcza pod panowaniem rosyjskim. Jego biografia Maurycego Mochnackiego jest szeroką panoramą intelektualną i kulturową polskiego romantyzmu, pierwszą i ostatnią wybitną pracą na temat tego filozofa. W stylu pisarskim Kucharzewski jest niezwykle sugestywny – w solidne naukowe opracowania wplata swoje oceny, potępienia i przenikliwe diagnozy. Erudycja historyka trudna jest do przecenienia – w coraz większym stopniu zajmując się Rosją zna jej dokumenty, prawodawstwo, filozofię, literaturę, poezję – słowem wsiąkł Kucharzewski w rosyjskość, by przyjrzeć się jej z pasją badacza. 

Opus magnum „Od białego do czerwonego caratu” to praca, w założeniu, kompletna, miała liczyć kilkanaście tomów, ale wojna przerwała pisanie