O działaniach i dziełach Bismarcka

Stanisław Koźmian, historyk, publicysta, reżyser i krytyk teatralny, uczestnik powstania styczniowego, później redaktor krakowskiego konserwatywnego „Czasu”, opublikował w 1902 r. ważny tekst „O działaniach i dziełach Bismarcka”. Opisywał on Niemcy jako zaborcę, który wobec Polski miał podobne cele jak Rosja, lecz realizował je innymi metodami. Zamiast okrucieństw i bezprawia, działał siłą własnej wzorowej administracji, armii czy skarbowości. Nie zmieniało to faktu jego nieopisanej wręcz ekspansywności i żarłoczności. Poniżej fragmenty artykułu Koźmiana.                                                       Piotr Lisiewicz Gdy jednak mówi się o Prusach, nie trzeba nigdy zapominać, że się ma do czynienia z istnym Gargantuą politycznym, że wszystko mu dobre, co tylko pochłonąć się da i że nie było granic dla jego pożądliwości. Państwo Północnoniemieckie, jak je stworzył hr. Bismarck za pomocą Prus, obdarzone było owym gargantuowskim apetytem, którego podług zwykłej skali ludzkiej zmierzyć nie można. Nic bardziej pouczającego, jak porównanie środków i sposobów działania dwóch rządów, rosyjskiego i pruskiego, przeciw tej samej narodowości. Nie ma bezprawia, okrucieństw, gwałcenia praw boskich i ludzkich, społecznych i politycznych, którego by się Rosja nie dopuszczała w owej epoce względem narodu polskiego w celu zgnębienia, wyniszczenia i wytępienia żywiołu polskiego, jak mniemała, zapewnienia sobie tymi środkami na zawsze panowania nad polskimi ziemiami: tego